Stres Nedir?

Karşılaşılan yeni durumlarda insanın psikolojik ve fiziksel sınırlarının zorlanmasıdır. Organizma bu yeni duruma uymak için belli tepkiler gösterir. Yanlış adlandırılan endişe, sıkıntı ise organizmada, stres etmenlerine karşı başa çıkamama durumunda gelişen ruhsal değişikliklerdir.

Stres Sırasında Ortaya Çıkan Fizyolojik Tepkiler

• Duyu organlarının duyarlılığı artar.
• Solunum sıklaşır.
• Kalp atışları hızlanır, kan basıncı artar.
• Kandaki alyuvar sayısı artar.
• Depolanmış şeker ve yağlar hızlı bir şekilde kana karışır.
• Kanın pıhtılaşma özelliği artar.
• Kas gerginliği artar. Göz bebekleri büyür.

Stres Sırasında Ortaya Çıkan Psikolojik Tepkiler

• Sosyal ortamlara girmekte isteksizlik ve kendini soyutlama,
• Sürekli gergin hissetme, rahatsızlık duyma (kötü bir şey yaşayacakmış gibi hissetme),
• Hızlı sinirlenme ve ani duygu değişiklikleri,
• İç sesini durdurmakta zorlanma, sürekli kendini dinleme

Ergenlik Döneminde Stres 

Çocukluk ile yetişkinlik arasındaki geçiş evresi olan ergenlik; duyarlılığın, hassasiyetin arttığı bir dönemdir. Ergen bu dönemde diğer diğer gelişim evrelerinden daha alıngan ve sinirlidir. Çünkü bu dönemde birçok faktör ile başa çıkmak zorundadır. Bu dönemde ergenin; okulda ve sınıfındaki olumsuzluklar, çevresiyle yaşadıkları, arkadaşları ile arasındaki ilişkileri, sınavlar ve dersler, aile içinde yaşanan olumsuz durumlar, taşınma, boşanma, hastalık, yas ve kayıp gibi yaşadığı olgular stres sebebi olabilmektedir. Bu stres anlarında ergen problemlerini yok sayabilir, kaçınmacı bir tavır sergileyebilir ya da durum karşısında kaçmadan saklanmadan kendini gösterebilir.

Bu dönemde ergen, çocukluktan çıkmış ve artık yavaş yavaş yetişkin sorumlulukları almaya başlamıştır. Kendine kariyer hedefleri koyar, bu hedefleri yerine getirmek için bazı fedakarlıklarda bulunur. Bir diğer tarafı da ergen bu dönemde davranışlarının olumu veya olumsuz sonuçlarını kendi üstlenmek zorundadır. Tüm bunlar yine strese sebep olur.

Ergenlerde Stres Belirtileri Nelerdir?

            Stresin kendine ait bazı belirtileri vardır. Bunlar;

• Sık tekrar eden gerginlik hali
• Sürekli endişe duyma
• Aşırı derece alkol ve sigara kullanımı
• Uyku problemlerinin artması
• İş birliği yapmakta zorluk yaşamak
• Her konuda yetersizlik hissetmek
• Ani duygu değişimleri

Bu belirtiler fiziksel, zihinsel ve duygusal olarak üç grupta incelenebilir. Stres organizmanın organizmanın uyum sağlayıcı mekanizmalarının işlevlerini yitirmesine sebep olur.

Ergenlerde Stres ile Nasıl Başa Çıkılır?

            Bir kişinin problem olarak nitelendirdiği durumlarla uğraşmasına “başa çıkma” denir. Başa çıkmak kişiyi zorlayıcı ve kişinin kaynaklarını tüketici bir etki yaratabilir.

            Ergenlerde bireyin yaşadığı fiziksel ve psikolojik değişim, gelişim ergende strese sebep olmakla birlikte ergene stres ile baş etme yollarını, problemlerini görmeyi ve çözüme ulaştırmayı da öğretir. Bu becerilerde beklenilen, ergenin problemini tespit etmesi ve harekete geçmesidir.

            Yapılan birçok araştırmada kendini olumlu olumsuz bütün yönleriyle kabul etmiş ergenin başa çıkmada problem çözücü ve sosyal yardım arama stratejilerinden daha çok yararlandıkları ortaya konmuştur. Ayrıca ergenlerin gereksinimlerinin karşılanması da başa çıkmada daha planlayıcı stratejiler geliştirmelerine sebep olduğu belirtilmiştir.

            Ergenlerde birey stres ile ilgili yaşadığı zaman bununla başa çıkmakta zorlanabilir. Bu durum içine kapanmaya, aile içinde çatışmalar olmasına, davranış değişikliklerine, uyumsuz davranışlar sergilemesine, ağlamasına ve mutsuz olmasına neden olabilir.

            Bazı durumla stres ile başa çıkmak oldukça güçtür ve destek almak gerekebilir. 

Ergenlerde Stres ile Başa Çıkma Yolları

• Ergenlik; kimlik yapılandırmasının devam ettiği ve ben olma kavgasının verildiği, aileye, topluma karşı çıkılan bir dönemdir. Bu dönemi tanımak ve nasıl baş edebileceğini öğrenmesi, ergenin, hayata hazırlanmasına ve başarılı olmasına yardım edecektir.
• Ergen bireyin stresle ilgili durumlarla karşılaştığında kendisini rahatlatıcı faaliyetlerde bulunması önemlidir. Ergen bireyin kendi ilgilerini yönelik faaliyetlerde bulunması (müzik dinlemek, spor yapmak, egzersiz yapmak gibi) stresle başa çıkma becerilerini geliştirecektir.
• Ergenin stresin ne olduğunu anlaması yani stresi tanıması bu yolda çok önemlidir, çünkü stresin kaynağını bulunması çözüm yollarını bulmasını kolaylaştıracaktır.
• Ergenin stres sırasında problemi ile ilgili kendi duygularını fark etmesi ve duygularını ifade etmesine fırsat verilmelidir. Ergenin duygularını güvendiği biriyle paylaşması kendisini rahatlatacaktır.
• Ergen bireyin olumlu düşünmesini sağlayabilir, onunla geçirdiğiniz vakitlerde olumsuz düşünceleri bir tarafa bırakıp geçirilen vakitle stresten uzaklaşıp rahatlamasını sağlayacaktır.
• Stresin ergen bireyi yalnızca olumsuz yönde etkilediği düşünülmemelidir. Hafif düzeyde bir stres bireyi olumlu yönde etkileyerek stresle başa çıkmada güdüleyici ve harekete geçiren bir konumda da olabilir.
• Ayrıca ergen bireyin düzenli bir yaşama sahip olması da önemlidir. Ergen birey düzenli ve dengeli beslenmeli, uykusunu yeteri kadar almalıdır.

 

Çocuğunuza stresle mücadele etme becerisi kazandırın

Gencin stresle uygun baş etme becerileri geliştirmesi, gerek ergenlik gerekse yetişkinlik döneminde ona büyük yararlar sağlıyor. Kontrol edebildiği takdirde stres sayesinde hem fiziksel hem psikolojik kazanımlar yaşıyor. Stresi yönetme becerisi edinememiş ergende ise uzun süreli stres, pek çok fiziksel, duygusal ve davranışsal sorunlara yol açabiliyor. Baş, karın ve sırt ağrısından öfke patlamalarına, aşırı kaygıdan uyku bozukluklarına, şiddet eğilimi, depresyon hatta intihar eğilimine kadar pek çok ciddi sorun ortaya çıkabiliyor. Ergenin stresle baş etme becerileri henüz tam olarak gelişmediğinden etkin baş etme becerilerini geliştirebilmek için anne babasının deneyimlerine ve desteğine ihtiyacı oluyor. Her çocuk özerktir, çocuklarınızın bazı alanlarda başarılı olabileceğini kabul ederek onları arkadaşları ile kıyaslamayın.

 

Ebeveynler, çocuklarına stresle etkin baş etme becerilerini nasıl kazandırabilirler?

1- Sorun saptama ve çözme

Sorun çözmeyi yani sorunu tanımlamayı, çözüm için uygun seçenekleri gözden geçirmeyi, yardım alabileceği kişileri ya da şeyleri saptamayı öğretin. Kendi çözüm yollarını bulmalarına olanak verin, en sonunda sonucu birlikte değerlendirin.

2- Düzenli ve kaliteli uyku

Uyku düzeni oluşturmasına yardım edin. Çünkü yapılan bilimsel çalışmalar, yeterli ve kaliteli uykunun hem fiziksel hem zihinsel hem de ruhsal açıdan sağlığa olumlu etkilerini açıkça ortaya koyuyor.

3- Sağlıklı beslenme alışkanlığı

Güne iyi bir kahvaltıyla başlama ve sağlıklı beslenme davranışı kazandırın. Beslenmesinin B grubu vitaminleri (tahıllar, bezelye, kuru kayısı vb), C vitamini (yeşil yapraklı, turuncu ve kırmızı sebze ve meyveler), triptofan (tavuk, balık, et), seratonin metabolizmasında rol oynayan demir (kırmızı et, brokoli, domates vb) ve magnezyumdan (muz, avokado, kereviz vb) zengin olmasına, yeterli D vitamini almasına özen gösterin. Şekerli gazlı içeceklerden, fast-food ve şekerli gıdalardan uzak durmasını özendirin. Böylece edineceği sağlıklı beslenme davranışı uzun sürede bir alışkanlığa dönüşerek hem ergenlik hem de yetişkinlik döneminde stresle daha kolay baş etmesine ve onun zararlı etkilerinden korunmasına yardımcı olacaktır.

4- Hobiye teşvik edin

Hobi edinmesini, yapmaktan zevk aldığı etkinliklere zaman ayırmasını ve katılmasını sağlayın. Ergenler akranlarıyla gruplar halinde yaptıkları spor, müzik, sanat ve sosyal etkinliklerden çok hoşlanırlar ve keyif alırlar. Bu etkinlikler bir yandan onların sağlıklı gelişimlerini desteklerken, bir yandan bir şey üretme ya da bir amaca odaklanma duygusunu yaşamalarına ve özdenetimlerinin gelişmesine yardımcı olur. Böylelikle stresle baş etmeleri kolaylaşır.

5- Sporla ilgilenmesini sağlayın

Ekran karşısında geçirdiği süreyi (telefon, tablet, oyun konsolu ve TV dahil) karşılıklı anlaşarak günlük 2 saatin altına indirmesi, hareketsizlikten kaçınması ve sporla ilgilenmesi konusunda teşvik edin. Fiziksel etkinlik, özellikle bireyin zevkle katıldığı bir etkinlik stresin en önemli ilacı olan endorfin salınımını artırarak stresle baş etmeyi kolaylaştırıyor. Ayrıca bedenin dayanıklılığını artırarak zor işlerin yapılmasını kolaylaştırıyor ve kişinin özgüvenini olumlu yönde etkiliyor.

6- Ödevini onun yerine siz yapmayın

Anne babalar zaman zaman çocuklarının yerine okul ödevlerini yapmaya kalkabiliyorlar. Oysaki bu durum çocuğunuzun kendini yetersiz hissetmesine yol açabiliyor. Onun asıl gereksinimi ders çalışma saatlerini düzenlenmesine ve ders çalışmak için uygun ortamın sağlanmasına yardım etmeniz. Tek başına ders çalışmasını teşvik edin, ancak gereksinim duyduğunda yardıma hazır olun. Böylece güven ve dayanışma duygularının gelişmesine destek olarak akademik yaşantısında karşılaşacağı stresin etkilerini azaltabilirsiniz.

7- Onu dinleyin

Ergenlik çağında ebeveynlerden akranlara yönelim olsa da, ebeveynlerin sağladığı sosyal destek hem ergenin sağlıklı gelişmesi hem de stresli yaşam olayları ile baş edebilmesi açısından önemli.

Eleştirmeden, yargılamadan duygu ve düşüncelerini paylaşmasına izin verin. Bir sorunu olduğunda paylaşım tercihini ona bırakın, paylaşması konusunda zorlamayın. Böylece aile içinde kendisini güvende hissetmesini sağlayın. Güven ve dayanışma duygusunun yaşandığı aile içinde yetişen, yaşayan birey dış dünyanın yaratmış olduğu sıkıntı ve kaygılarından kendisini koruyabilir.

8- Eski başarılarını hatırlatın

Kendiyle ilgili olumsuz duygularına odaklanmak yerine, sonuca yönelik cesaretlendirici konuşmalar yapın. Strese neden olabilecek bir duruma girmeden önce çocuğunuzu buna hazırlayın. Örneğin; sınav öncesi daha önce başarılı olduğu sınavları anımsatın. Başarılarını düşünerek kendi kendisini coşturmasına destek olun.